Društvo

Tekst: Biljana Marković

Foto: Radio Kotor / B.M.

Organizacija boraca 1941-1945 Kotor (OBNOR) organizovala je sinoć u Palati Bizanti obilježavanje 80-godišnjice od učešća Druge dalmatinske brigade u oslobađanju Kotora sa Prvom bokeljskom NOU brigadom. 

Na početku je minutom ćutanja odata pošta borcima palim za slobodu, a potom se obratio predsjednik OBNOR-a Petar Uljarević navodeći da se veče sjećanja na borce Druge dalmatinske proleterske brigade organizuje u okviru proslave 21. Novembra - Dana opštine Kotor.

U ime boračkih organizacija Kotora i Herceg Novog prisutne je pozdravio potpredsjednik SOBNOR-a Crne Gore, prof. Ljubenko Borović, poručivši da je „vraćanje istorijskoj prošlosti otvaranje puta našoj budućnosti“.

Podsjetio je da su dalmatinski slobodari iz Druge proleterske dalmatinske narodnooslobodilačke brigade zajedno sa drugim oružanim snagama NOP-a, partizanskim borcima Bokeljske brigade, Desete hercegovačke, Desete crnogorske i bataljona Petog pomorskog sektora učestvovali u oslobođenju Boke u oktobru i novembru 1944. godine i zajedno dali svoj veliki doprinos opštoj borbi protiv okupatora i njegovih saradnika za oslobađanje Herceg Novog, Ledenica i Kotora.

Borović je nagasio da, kao što se narod Boke dičio sa svojim Orjenskim bataljonom i Bokeljskom brigadom koji su postali simboli otpora i borbe, takav je bio i prema ostalim jedinicama.

„Jer ova sredina neće i ne može zaboraviti doprinos ostalih jedinica, među njima i boraca Druge proleterske dalmatinske narodnoslobodilačke udarne brigade, od kojih je njih 52 poginulo za oslobođenje Boke, a veliki broj ranjeno. To potvrđuje da je ova elitna jedinica  partizanske vojske i u pravom smislu riječi bila brigada bratstva i jedinstva“, kazao je Borović.

Govoreći o herojima Druge dalmatinske brigade, posebno je u borbama za oslobođenje istakao doprinos brigadirki.

Podsjeća da su nakon oslobođenja Dubrovnika, Dalmatinci prešli u Boku.

„Mnogi su ranjeni, njih 48 boraca i tri proleterke Vinka Čapalin, Marija Klarić i Kamela Miloševići su poginule za oslobođenje Herceg Novog i Kotora. Ovo veče sjećanja na osam decenija poslije, što bi rekao komadant te brigade, Obrad Egić, je naše ispunjavanje moralne obaveze i pokušaj da se sjetimo partizanki i boraca Druge proleterske dalmatinske brigade. Posebno je krvav bio 7. novembar 1944. godine i bitka kod rečice Ljute na domak Kotora. U danima kada obilježavamo 21. novembar - Dan oslobođenja Kotora i Tivta, cilj nam je bio da se barem ovom večeri posjetimo i da damo doprinos da se ta imena i ti hrabri proleteri ne zaborave. Ovakvi događaji su naše istorijsko nasleđe, to je naša veza sa prošlim događajima od prije 80 godina i dokaz da boračke organizacije Kotora, Herceg Novog, Tivta i Budve ne zaboravljau te slavne dane“, poručio je on.

Govoreći o vremenu borbi za oslobođenje Boke Kotorske, navodi da je Ljubica Antulov iz Vodica, koja je ranjena u toku bitke za Perast, ostavila zabilješke da je njen bataljon kontrolisao saobraćajnicu koja je vodila iz Kotora.

U svom sjećanju ona ističe da su preko mjesec dana, po kišnom vremenu i teško prohodnom terenu, bez dovoljno hrane i artiljerije, napadali njemačka utvrđenja i slomili otpor neprijatelja u Ledenicama, Risnu, Dobroti, Kotoru i 21. novembra 1944. godine cijela Boka bila je oslobođena.

Dalmatinska brigada je imala jednog ranjenog borca u Orahovcu - poginuo je Rade Poznanović, bivši borac Sedme banijske divizije.

„Ljubica Antulov je opisala po mnogima najkrvaviju bitku u ovim krajevima koju je brigada imala, borbu 7. novembra 1944. godine kada su Dalmatince u mjestu Ljuta Njemci s mora iznenadili i napali na spavanju, obasipaljući ih mitraljeskom i artijerijskom vatrom. Pored ostalih u ovoj borbi su poginuli komandir čete, Stevo Dvokić, bolničarka Marija Klarić i borac Vlado Vlahović, koji je bio iz Crne Gore“, kazao je između ostalog Borović.

Napomenuvši da su Karmela Milošević, iz Zatona kod Šibenika, i njen suprug Tomo, koji su stupili u partizane 1942. godine, poginuli, iznio je podatake o partizankama Druge Dalmatinske brigade iz naše sredine, Aneti Ćuković iz Risna i Jani Daković iz Kotora.

„Izbijanjem Druge dalmatinske brigade na područje Boke, jula 1944.  godine, Aneta Anka Ćuković iz Risna i Jovanka Kuželj iz Grblja stupile su u Drugu dalmatinsku brigadu i bile raspoređene u Peti bataljon. U brigadi je bila iz Grahova i Jela Milović – Gajović. Postala je bolničarka u Četvrtom minobacačkom vodu. U istoj brigadi se našla i Ruža Vučetić iz Vilusa. Završila je sanitetski kurs i postala bolničarka. Sa brigadom poslije borbi za oslobođenje Trebinja, Konavala i Boke učestvovala je i u žestokim okršajima protiv Njemaca i ustaša za oslobođenje Širokog brijega u Hercegovini, sve do Trsta“, kazao je Borović koji je na kraju pomenuo i imena onih koji su ostavili svoje živote za slobodu Boke iz Druge Dalmatinske brigade.

„Pored pomenutih Marije Klarić, Kamele Milošević i Vinke Čapalin, u Boki su oktobru i novembru 1944. godine poginuli: Božo Abramović, Ante Banović, Pavle Bećirović, Nikola Bulatović, Kažimir Bileša, Valent Beret, Frane Vukorepa, Vlado Vlahović, Kažimir Visnić, Milan Vraneš, Valent Delić, Stevo Dvokić, Božo i Vlaho Županović, Ibro Ivelić, Jozo  Iljadić, Luka Ivela, Andro Jurković, Frane Jakelić, Felice Jema, Mato Ljubenko, Nedeljko Kostanić, Petar Kesovija, Paško Krešić, Mato Kliča, Marin Milosavić, Krsto Milasalović, Šukrija Nakamić, Rade Poznanović, Smajo Pera, Mato Prkut, Stanko Pejić, Cvijeto i Pero Rašica, Vlaho Rilović, Miho Rumura, Ante Runjano, Vlaho Rečević, Krsto Seljak, Esad Serdan,Ibro Sujduka, Mato Sladić, Ivo Sviloglav, Božo Stanković, Jozo Hodžić, Milan Ćuruvija, Ivo Tanković, Radovan Šakotić i Ivo Šiljanić“, rekao je Borović.

U srcu naroda Boke i Crne Gore vječno, poručuje, ostaju uspomene na sve borce, oslobodioce Kotora, Herceg Novog, Tivta, Boke, na Dalmatince i ratno drugarstvo.

„Interpetacija istorije može biti šala, ali sudbina naroda i pojedinaca nije šala. Kao i svaki veliki trenutak treba reći da je Druga Dalmatinska brigada izašla iz narodne tradicije slobodarstva. Ova brigada, koja je u oktobru i novembru 1944. učestovala u oslobađanju Boke, nosi i izražava sve vrijednosti partizanskog ratovanja i ukupne slobodarske tradicije koja je posebno uklopljena u mediteransku civilizaciju kao svoj prirodno kulturno- istorijski ambijent koji narod Boke pamti“, zaključio je Borović.

O sjećanjima Marte Samardžije, iz sela Pađana kod Knina, koja je učestvovala u borbama 7. novembra 1944. godine, govorila je njena unuka Vesna Mijatović.